غرب و همدستان منطقه اي آن تاكنون بيش از 9 سناريو در سوريه اجرا نموده اند كه همه ي آنها با شكست مواجه شده است.
حدود دو سال از آغاز جنگ داخلي در سوريه مي گذرد كه اين جنگ فراز و فرودهاي متعددي داشته است. دشمنان سوريه و نظام بشار اسد تا به حال سناريوهاي متعددي را مورد بررسي و اجرا قرار داده اند كه تا به حال عمده آنها با شكست مواجه شده اند. اين سناريوها را مي توان به دو بخش تقسيم كرد، سناريوهايي كه قبل از برگزاري نشست دوحه انجام شده و سناريوهايي كه بعد از آن نشست انجام شده، كه ما در اين مطلب از سناريوهاي قديم و جديد استفاده مي كنيم.
سناريوهاي قديم
سناريوي كودتا بر عليه دولت بشار اسد
سناريوي كودتا سناريويي بود كه عملاً در پي اين كاركرد بود كه با يك كودتاي نظامي حكومت بشار را ساقط كنند، به طوري كه چندين بار اين كار را انجام دادند. چندي پيش روزنامه كويتي السياسه از دومين كودتاي نافرجام نظامي عليه دولت بشار اسد رئيس جمهوري سوريه خبر داد. به نوشته اين روزنامه براساس اين كودتا قرار بود كاخ رياست جمهوري سوريه براي نابودي بشار اسد و برادرش ماهر و ديگر مسؤولان بلندپايه دولتي وابسته به آنها، در حمله اي هوايي بمباران شود. روزنامه السياسه به نقل از منابع آگاه در دمشق، پايتخت سوريه تاكيد كرد، دستگاه هاي اطلاعاتي نيروي هوايي سوريه موفق به شناسايي اين كودتا شدند. براساس اين گزارش پس از اين كودتاي نافرجام، به مسؤولان فرودگاه هاي نظامي سوريه فرمان داده شده است تا از نزديك شدن خلبانان به هواپيماهايشان جلوگيري و پرواز اين هواپيماها حتي به صورت عادي و يا آموزشي تا اطلاع ثانوي، لغو شود. اين منابع آگاه همچنين از دستگيري چهارده افسر و مسؤول بلندپايه سوري كه در اجراي اين كودتا دست داشته اند، از سوي دستگاه هاي اطلاعاتي نيروي هوايي ارتش سوريه خبر داده و اعلام كردند، تمامي عوامل اين كودتا كه بيشتر آنها از مسؤولان فرودگاه نظامي و بخش نيروهاي هوايي نزديك شهر دمشق بوده، دستگير شده اند.
سناريوي ترور
طرح ترور بشار اسد توسط سه كشور آمريكا، اسرائيل و قطر دنبال مي شود. در اين زمينه «اليوت آبرامز» مشاور امنيت ملي آمريكا در تاريخ 24 اكتبر طي مطلبي در مجله «فارين پاليسي» از ترور بشار اسد رئيس جمهوري سوريه به عنوان يكي از ابزارهاي سرنگوني حكومت سوريه پرده برداشته است.
قطر، گزينه بعدي طرح ترور بشار اسد بود. روزنامه الديار لبنان در گزارشي از سفر "حمد بن جاسم" نخست وزير قطر به همراه مدير امنيت اين كشور به اراضي اشغالي با هدف ديدار با مقامات اين رژيم به منظور جلب همكاري براي ترور رئيس جمهور سوريه در ازاي گاز رايگان و بنزين ارزان قيمت پرده برداشت. اين روزنامه همچنين با افشاي اطلاعاتي از موافقت رئيس موساد با طرح پيشنهادي قطر براي ترور بشار اسد خبر داده است. در همين حال، برخي منابع از آمادگي قطر براي ارسال گاز رايگان و بنزين ارزان قيمت براي رژيم صهيونيستي به مدت دو سال در قبال اجراي اين ماموريت از سوي نيروهاي امنيتي - اطلاعاتي اين رژيم خبر دادند و همچنين كمك در سوخت رساني به اراضي اشغالي يكي ديگر از حمايت هاي قطر از رژيم صهيونيستي دانست.
در همين راستا، بنيامين نتانياهو اين پيشنهاد قطر را بسيار خطرناك ارزيابي كرده و سقوط حكومت سوريه را براي رژيم صهيونيستي و امنيت آن مهم برشمرده و باعث ايجاد چالش هاي زياد براي اين رژيم دانسته است.
اما سومين كشوري كه طرح ترور بشار اسد را مطرح نموده، اسرائيل است، موشيه يعالون وزير امور راهبردي رژيم صهيونيستي از طرح ترور 'بشار اسد' رئيس جمهوري سوريه خبر داد و گفت: اسرائيل گروه هاي مسلح سوريه را به ترور رئيس جمهوري اين كشور تحريك مي كند.
سناريوي حلب ( برگرفته از سناريوي بنغازي)
حلب از ثروتمندترين و پر جمعيت ترين شهرهاي سوريه است. بعد از ناكامي گروه هاي مسلح در استيلا بر دمشق و عقب نشيني از آن در برابر حمله ارتش، هدف اصلي اينك به دست گرفتن كنترل شهر حلب است كه موقعيتي ممتاز دارد. علاوه بر جمعيت و ثروت، به تركيه نيز نزديك است.
سناريو تبديل حلب به بنغازي كاملاً روشن است: اگر شهر حلب به دست مخالفان بيفتد و ارتش سوريه نتواند آن را پس بگيرد، به بنغازي دوم تبديل مي شود. دولت انتقالي در آن مستقر مي شود و از پيمان ناتو و دولت هاي غربي تقاضاي كمك مي كند(در قالب دكترين مسئوليت حمايت). شهر حلب به مركز پيشروي تبديل مي شود و حركت دوباره به سمت دمشق آغاز مي گردد و هسته هاي خفته در دمشق و حومه آن باز هم به جنبش در مي آيند. براساس اين سناريو لازم است كه حلب سقوط كند و مهمتر اين كه مخالفان بتوانند دولت موقت و انتقالي تشكيل دهند.
براي اجراي اين سناريو مخالفين با دو مشكل اساسي روبرو بودند.
1- اختلافات: به دلايل متعدد اعم از عدم پذيرش گروه هاي معارض بيروني توسط نيروهاي معارض در داخل، مشكل قوميتي، مداخله كشورهايي همچون قطر، تركيه و آمريكا ضعف در استراتژي و تاكتيك جنگي
2- ارتش قوي سوريه: ارتش سوريه، بر خلاف ارتش قذافي، يك دستي خود را حفظ كرده است. به رغم فرار برخي از سربازان، افسران و كشته شدن وزير دفاع و فرماندهان ارتش در انفجار دمشق، ميزان ريزش نيرو، چندان براي حكومت سوريه نگران كننده نيست.
سناريوي منطقه پرواز ممنوع
سناريوي ايجاد منطقه پرواز ممنوع طرح مشترك رياض_واشنگتن بود و زماني مطرح شد كه ملك عبدالله عبدالعزيز پادشاه عربستان و تعدادي از شاهزادگان بلندپايه سعودي با جوزف ليبرمن سناتور آمريكايي در رياض ديدار كردند. ليبرمن طي حضور خود در رياض ملاقات هاي ويژه با وزير خارجه، رئيس دستگاه اطلاعاتي و وزير دفاع عربستان سعودي برگزار كرده است، در اين ديدار دو طرف درباره ايجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوريه تاكيد كرده اند.
به طور مشخص تركيه نقش جدي در اجراي اين سناريو مي بايست به عهده بگيرد. هيلاري كلينتون و احمد داوداوغلو، وزراي خارجه آمريكا و تركيه، اعلام كرده اند كه درصدد ارائه طرح هاي كاربردي براي حل وفصل بحران سياسي در سوريه اند. به گفته خانم كلينتون برقراري منطقه پرواز ممنوع، يكي از گزينه هاي آنهاست(11 اوت 2012)
آمريكا و تركيه قصد دارند مسأله برقراري منطقه «پرواز ممنوع» بر فراز سوريه را بررسي كنند؛ تصميمي كه در صورت تأييد نهايي به مخالفان مسلح حكومت بشار اسد در رويارويي با نيروهاي امنيتي كمك شاياني خواهد كرد.
هيلاري كلينتون پس از ديدار احمد داوداوغلو، وزير امور خارجه تركيه، در گفت وگو با خبرنگاران گفت:« آنكارا و واشنگتن بايد جزئيات برنامه هايي كاربردي براي كمك به مخالفان مسلح در سوريه را تدوين كنند تا از اين طريق سقوط حكومت بشار اسد تسريع شود.»
احمد داوداوغلو نيز در مورد بررسي گزينه منطقه «پرواز ممنوع» درباره سوريه گفت «زمان اتخاذ تصميم هاي اساسي از سوي قدرت هاي خارجي براي حل وفصل بحران سوريه فرارسيده است. بايد به بحران انساني در شهرهايي نظير حلب كه زير بمباران نيروهاي حكومتي سوريه اند، پايان داد.»
اعمال منطقه پرواز ممنوع، از جمله اقداماتي بود كه سال گذشته با كمك به مخالفان ليبيايي در براندازي حكومت معمر قذافي، نقش بسيار مهم و موثري داشت، اما تا امروز ايالات متحده و هم پيمانان اروپايي اش درباره اتخاذ تصميمي مشابه براي پايان دادن به بحران سوريه سخن نگفته بودند.
اما در مقابل تركيه و آمريكا اين بار نيز روسيه دست به مخالفت با سناريوي منطقه پرواز ممنوع زد، به طوري كه گنادي گاتيلوف گفت:« ما مكرراً اعلام كرده ايم كه گام هاي مختلف يك جانبه درباره سوريه مانند پيشنهاد براي ايجاد يك "كريدور انساني" و "منطقه امن" سازنده نيستند و با برقراري منطقه پرواز ممنوع در آسمان هاي سوريه مخالفت مي كنيم.
به طور كلي سناريو پرواز ممنوع همانند ايجاد دولت انتقالي در حلب به دنبال ساختن محيط امن جغرافيايي بر اي تأسيس دولت معارض بود كه به دليل مخالفت روسيه و اقدامات ارتش سوريه كان لم يكن ماند.
سناريوهاي جديد
سناريوي يمن در سوريه
زماني كه حزب بعث سوريه در مقابله نظامي با تركيه، قطر و عربستان به عنوان حاميان معارضين نظامي در شهرهاي مختلف اين كشور است؛ براي نخستين بار پيشنهاد جايگزيني «فاروق الشرع» به جاي «بشار اسد» توسط داوود اوغلو به عنوان يك راهكار سياسي مطرح شد. اين سناريو كه بعد از 19ماه مقابله نظامي و مسلحانه شكل گرفته، بسيار شبيه به راهكار برون رفت تقابل عمومي با «علي عبدالله صالح» رئيس جمهور مخلوع يمن بود كه براي سوريه هم تجويز شد؛ در حقيقت تكرار سناريوي يمن در سوريه است كه به نوعي به دنبال ايجاد پيوند دولت در تبعيد با جا به جايي بشار اسد است.
سناريوي سلاح شيميايي (عراق)
سناريوي عراق، يا به گفته ديگر سناريوي وجود تسليحات شيميايي در سوريه از جمله سناريو هايي است كه پس از ايجاد دولت در تبعيد به شدت مورد توجه قرار گرفت. اراده براي اجراي اين سناريو منابع غربي و رسانه هاي آنان را وارد مرحله جديدي از تبليغات عليه سوريه كرده است و مكرراً دم از سلاح شيميايي در سوريه مي زنند.
در پي گسترش اين موج خبري، مقامات غربي، جداگانه و جمعي در اين خصوص ابراز نگراني كرده و وانمود كردند كه نگران اين موضوع هستند.
در اين سناريو دو نكته راهبردي وجو دارد.
اول اينكه داشتن سلاح شيميايي، عدم كنترل آن و اقدام جهت استفاده، سه دليل مناسب براي ورود نظامي خارجي به بحران سوريه و توجيه افكار عمومي است. دوم آنكه اخباري مبني بر تجهيز نيروهاي معارض به سلاح هاي شيميايي ليبي وجود دارد كه اين امر نيز مي توان به شكل ديگر يعني كاربرد توسط معارضه و مقصر جلوه دادن سوريه نمود يابد
سناريوي دخالت ناتو براي حمايت از تركيه
نصب سپر موشكي پاتريوت در مرز تركيه و سوريه يكي ديگر از سناريوهاي بشار اسد و دخالت نظامي در سوريه است كه با واكنش هايي رو برو شد. بر اساس اين سناريو ايجاد يك جنگ دوجانبه ميان تركيه و سوريه مي تواند شرايط را براي دخالت مستقيم نظامي خارجي را فراهم سازد. اين سناريو به دليل مواضع جدي و سخت روسيه،("ولاديمير پوتين" رئيس جمهوري روسيه در جريان كنفرانس مطبوعاتي بعد از مذاكرات خود با "رجب طيب اردوغان" نخست وزير تركيه در استانبول تاكيد كرد كه مقامات مسكو نگراني تركيه در خصوص حوادث رخ داده در مرز با سوريه را درك مي كنند، ولي معتقدند كه استقرار سامانه هاي موشكي «پاتريوت» تاثيري بر بهبود اين وضعيت نخواهد داشت.) ايران و سوريه و تبعات آن عقيم ماند.
مشخص است، استقرار موشك هاي پاتريوت در تركيه، بخشي از يك برنامه گسترده تر از سوي غرب و دولت آنكارا به منظور زمينه سازي برقراري منطقه پرواز ممنوع و احتمالاً انجام اقدامات نظامي عليه دولت سوريه است. البته بي گمان، واكنش ديگر كشورهاي منطقه، به ويژه روسيه و ايران، عواملي است كه مي تواند در عملي شدن يا نشدن چنين برنامه اي تأثيرگذار باشد.
سناريو تصرف فرودگاه
بعد از اعلام تاسيس دولت در تبعيد ارتش آزاد طي بيانيه اي اعلام كرد كه تمامي كشورها مي باست سفارت خود در دمشق را ببندند. اين اقدام در جهت به رسميت شناختن دولت در تبعيد بوده است. پس از اين تلاش همه جانبه اي از سوي گروه هاي مسلح به ويژه القاعده جهت تصرف فرودگاه و محاصره دمشق صورت گرفت. نكات مربوط به سناريو تصرف فردوگاه را چنين مي توان برشمرد.
1- با توجه به خط ارتباطي تهران – دمشق و مسكو – دمشق تروريست ها تلاش داشتند از طريق تصرف نظامي فرودگاه اين خط مواصلاتي را بشكنند و در نتيجه زمينه سقوط دولت بشار را فراهم كنند.
2- از سوي ديگر با توجه به اينكه اصلي ترين نقطه قوت ارتش در برخورد با تروريست ها به خصوص در مناطق حلب و حمص نيروي هوايي مي باشد، تروريست ها تلاش نمودند تا با زمين گير كردن اين ركن ارتش، محيط امني را جهت تاسيس منطقه براي انتقال دولت در تبعيد ايجاد نمايند.
سناريوي تداوم بحران
در حال حاضر محتمل ترين سناريو اراده طرفين به خصوص آمريكا جهت تداوم بحران است. اين تداوم بحران باعث مي شود كه دولت و ملت سوريه هر روز با درگيري هاي جديدي روبه رو شوند. نيروهاي معارض، شدت عمل بيشتر، انفجارهاي انتحاري و اقداماتي از اين قبيل انجام مي دهند؛ ولي چارچوب شرايط جنگ فرسايشي است. در جنگ فرسايشي هيچ كدام از دو طرف توان يكسره سازي ندارد و الان نه دولت و نه مخالفين قادر به انجام چنين كاري نيستند. نتيجه اين سناريو ضعف دوجانبه، فروش تسليحات، كاهش قدرت القاعده، حفظ جهت گيري اعراب بر عليه سوريه به جاي اسرائيل و... است.